سوره یوسف

«سوره یوسف» دوازدهمین سوره از قرآن کریم است و دارای ۱۱۱ آیه می باشد. در این سوره داستان زندگی حضرت یوسف علیه السلام بیان گردیده است.

نزول سوره

در مورد زمان نزول سوره «یوسف» در مجمع البیان آمده است: این سوره در مکه نازل شده ولى معدل از ابن عباس نقل کرده که گفته است: چهار آیه آن در مدینه نازل شده و مابقى در مکه و آن چهار آیه عبارت است از سه آیه اول سوره و آیه چهارم یعنى آیه «لَقَدْ کانَ فِی یوسُفَ وَإِخْوَتِهِ آیاتٌ لِلسَّائِلِینَ».

سوره یوسف در ترتیب مصحف، دوازدهمین سوره و در ترتیب نزول، هشتاد و نهمین سوره قرآن کریم است که پیش از آن سوره هود و پس از آن سوره حجر نازل شده است.

محتوا و هدف سوره

علامه طباطبائی در مورد غرض این سوره می گوید:

غرض این سوره بیان ولایتى است که خداوند نسبت به بنده‌ایش دارد، البته آن بنده‌ای که ایمان خود را خالص، و دلش را از محبت او پر کرده و دیگر جز به سوى او به هیچ سوى دیگرى توجه نداشته باشد. آرى، چنین بنده‌اى را خداوند خودش عهده‌دار امورش شده، او را به بهترین وجهى تربیت مى‌کند، و راه نزدیک شدنش را هموار، و از جام محبت سرشارش مى‌کند، آن چنان که او را خالص براى خود مى‌سازد و به زندگى الهى خود زنده‌اش مى‌کند، هر چند اسباب ظاهرى همه در هلاکتش دست به دست هم داده باشند، او را بزرگ مى‌کند هر چند حوادث او را خوار بخواهند، عزیزش مى‌کند هر چند نوائب و ناملایمات روزگار او را به سوى ذلت بکشاند و قدر و منزلتش را منحط سازد.

خداوند این غرض را در خلال بیان داستان حضرت یوسف تامین نموده و در هیچ سوره‌اى از قرآن کریم هیچ داستانى به مانند داستان یوسف بطور مفصل و از اول تا به آخر نیامده. علاوه، در این سوره غیر از داستان یوسف، داستان دیگرى هم نیامده، و سوره‌اى است مخصوص به یوسف علیه السلام.

آرى، یوسف بنده‌اى بود خالص در بندگى، و خداوند او را براى خود خالص کرده بود، و به عزت خود عزیزش ساخته بود، با اینکه تمامى اسباب بر ذلت و خواریش اجتماع کرد و او را در مهلکه‌ها انداخت، و خداوند او را از همان راهى که به سوى هلاکتش مى‌کشانید به سوى زندگى و حیاتش مى‌برد.

برادرانش بر او حسد بردند و او را در چاه دور افتاده‌اى افکندند، و سپس به پول ناچیزى فروخته، و خریداران او را به مصر بردند و در آنجا به خانه سلطنت و عزت راه یافت. آن کس که در آن خانه ملکه بود، با وى بناى مراوده را گذاشت و او را نزد عزیز مصر متهم ساخت، و چیزى نگذشت که خودش نزد زنان اعیان و اشراف مصر اقرار به پاکى و برائت وى کرد. دوباره اتهام خود را دنبال نموده او را به زندان انداخت، و همین سبب شد که یوسف مقرب درگاه سلطان گردد. و نیز همان پیراهن خون‌آلودش که باعث نابینایى پدرش یعقوب شد، همان پیراهن در آخر باعث بینایى او گردید، و به همین قیاس تمامى حوادث تلخ وسیله ترقى او گشته، به نفع او تمام شد.

و کوتاه سخن، هر پیشامدى که در طریق تکامل او سد راهش مى‌شد، خداوند عین همان پیشامد را وسیله رشد و پخته شدن او و باعث موفقیت و رسیدن به هدفش قرار داد، و همواره خدا او را از حالى به حالى تحول مى‌داد تا آنجا که او را ملک و حکمت ارزانى داشته او را برگزید، و تاویل احادیث (تعبیر خواب) را به او بیاموخت، و نعمت خود را بر او تمام نمود، همانطورى که پدرش به او وعده داده بود.

خداوند داستان آن جناب را از خوابى که در ابتداى امر و در کودکى در دامن پدر دیده بود آغاز نمود. آرى، رؤیاى او از بشارتهاى غیبى بود که بعدها آن را خارجیت داده، و با تربیت الهى که مخصوص یوسف بود کلمه او را کامل گردانید. آرى، سنت خداى تعالى در باره اولیائش همین بوده که هر یک از ایشان را در تحت تربیت خاصى پرورش دهد هم چنان که فرموده: «أَلا إِنَّ أَوْلِیاءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُونَ * الَّذِینَ آمَنُوا وَ کانُوا یتَّقُونَ * لَهُمُ الْبُشْرى‌ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ لا تَبْدِیلَ لِکلِماتِ اللَّهِ ذلِک هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ» (سوره یونس، ۶۲-۶۴).

و در جمله‌اى که بعد از رؤیاى یوسف و تعبیر پدرش آورده و فرموده: «لَقَدْ کانَ فِی یوسُفَ وَإِخْوَتِهِ آیاتٌ لِلسَّائِلِینَ» اشعار به این معنا دارد که گویا اشخاصى از رسول خدا صلی الله علیه و آله داستان یوسف و یا مطلبى را سؤال کرده بودند که با این داستان ارتباط داشته، و این اشعار مؤید آن روایاتى است که مى‌گوید قومى از یهود، مشرکین مکه را وادار کردند تا نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله شده از سبب انتقال بنى اسرائیل به مصر پرسش کنند - چون بنى اسرائیل فرزندان حضرت یعقوب بودند که خود ساکن سرزمین شام بودند - مشرکین هم این سؤال را در میان نهادند، و در جوابشان این سوره نازل شد.

بنابراین غرض این سوره، بیان داستان یوسف علیه السلام و داستان آل یعقوب است. خداوند با بیان این داستان، غرض عالى از آن را استخراج کرده است و آن مسأله ولایت خداى تعالى نسبت به بندگان مخلص است که در ابتداء و خاتمه این سوره بطور چشم‌گیرى منعکس است.

فضیلت سوره

مجمع البیان از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده است که هرکس سوره «یوسف» را بخواند و به خانواده و بندگانش بیاموزد، خداوند مرگ را برای او آسان خواهد نمود و به او نیرویی می‌دهد که به هیچ مسلمانی حسادت نکند.

همچینین از ابوبصیر از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: کسى که در هر شب یا در هر روز سوره «یوسف» را بخواند، روز قیامت خداوند او را به زیبایى و جمال حضرت یوسف علیه السلام محشور فرماید و از هراس آن روز در امان باشد و در میان بندگان شایسته خدا ممتاز باشد و نیز فرمود: این سوره در تورات نوشته شده است.

پانویس

منابع

• طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
• طباطبایى، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوى همدانى، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏‌ى مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
• ترتیب نزول سوره ها، در همین دانشنامه.

پیوست

سوره یوسف/متن و ترجمه